Opis wydarzenia z 20 stycznia 1920 r. pozostawił nam zastępca burmistrza z okresu międzywojennego, Franciszek Schreiber:
Był wtorek. Uroczystość tę zapoczątkowała Msza św. w kościele parafialnym św. Mikołaja. Wierni wypełnili cały kościół, jak i teren wokół wejść do świątyni. Wszyscy zgromadzeni pragnęli wyrazić swoją wdzięczność Opatrzności Bożej za odrodzenie wolnej Polski. Podczas tej uroczystości homilię wygłosił, szczególnie lubiany, ks. Leon Tychnowski – obdarzony talentem krasomówczym. Poruszył wszystkich, a wielu wzruszył do łez.
Po zakończeniu uroczystości liturgicznej, w ratuszu miejskim odbyło się spotkanie członków niemieckiego magistratu z przedstawicielami upoważnionymi z ramienia władzy polskiej, w imieniu której miasto przejął Konstanty Kryger – prezes Polskiej Rady Ludowej w Fordonie. Na rynku fordońskim, odświętnie udekorowanym chorągwiami państwowymi, girlandami i zielenią, zebrało się społeczeństwo Fordonu. Na postawionym, od strony kościoła, podwyższeniu miejsca zajęli członkowie Rady Ludowej i Rady Parafialnej. Do zebranych przemówienie wygłosił Jan Bross – rektor szkoły publicznej. Zakończył je okrzykiem na cześć odrodzonej Ojczyzny, który powtórzyli zgromadzeni. Orkiestra zagrała hymn państwowy, a publiczność go odśpiewała.
Uformowano pochód, w którym uczestniczyli: orkiestra wojskowa, oddział Wojska Polskiego, młodzież szkolna, Towarzystwo Młodzieży ze sztandarami, członkowie Towarzystwa Ludowego i Polek oraz zjednoczenia zawodowe. Odświętnie udekorowanymi ulicami pochód ruszył w stronę mostu i ponownie ulicą Bydgoską, okrążając miasto ulicami: Świecką (Wyzwolenia), Szpitalną (Pielęgniarska), Kapeluszników i Rydza-Śmigłego (Sikorskiego), powracając na Rynek. Na zakończenie pochodu, z płomiennym przemówieniem wystąpił ks. L. Tychnowski. Wieczorem, w wyznaczonych miejscach, społeczeństwo zostało zaproszone na zabawy i tańce.
Dzień ten wspominano, podkreślając jego doniosłość historyczną, powagę i spokój. Został on doceniony przez część społeczeństwa niemieckiego i żydowskiego, która solidaryzowała się z charakterem uroczystości, wywieszając na domach polskie flagi państwowe.
Dzień przejęcia władzy w Fordonie zakończył 148-letni okres rządów pruskich. Pod względem administracyjnym, Fordon, od roku 1920 do 1938, wchodził w skład województwa poznańskiego. Od 1 kwietnia 1938 r. włączony został do woj. pomorskiego.
W połowie 1920 r. na drodze samodzielnego rozwoju Fordonu pojawiły się przeszkody zmuszające do przyłączenia miasta do Bydgoszczy. Prasa bydgoska wielokrotnie podejmowała tę sprawę. Władze miejskie Fordonu potraktowały zagrożenie własnego bytu bardzo poważnie, tym bardziej, że propozycja nie poparta była żadnym uzasadnieniem. Rada Miasta, na posiedzeniu w dniu 18.11.1920, podjęła decyzję o zachowaniu samodzielności. Ustalono także, że o unifikacji miasta z Bydgoszczą wypowie się powszechne głosowanie jego obywateli w dniu 27.02.1921. W głosowaniu tym odrzucono przyłączenie Fordonu, zachowując swoją niezależność. Miasto nasze nie uwolniło się od dalszych reform ze strony administracji państwowej. Magistratowi fordońskiemu i jego mieszkańcom wojewoda poznański, poprzez pismo do starosty bydgoskiego z dnia 26.10.1920, zaproponował powrót do nazwy „Wyszogród” z dopiskiem „Wielkopolski” (aby odróżnić go od istniejącego, także nad Wisłą, Wyszogrodu na Mazowszu) lub nazwę zdrobniałą „Wyszogrodek”. Propozycja wysokiego urzędnika Wielkopolski, aby nazwę kolebki państwa polskiego – którego granic przez cztery stulecia strzegł kasztelan na Wyszogrodzie – sprowadzać do „Wyszogrodka”, była nieporozumieniem historycznym. Społeczeństwo odrzuciło także i te propozycje.
Tak więc, u zarania niepodległości, władze miejskie i społeczeństwo Fordonu obroniło swoją niezależność i nazwę, wykazując przywiązanie do wolności i tradycji historycznej, przez co zapewniły sobie warunki szybkiego i pomyślnego rozwoju.
Henryk Wilk
Głos Świętego Mikołaja nr 118 , 2008 r.
20 stycznia 2023 r., kościół św. Mikołaja był miejscem modlitwy w 103. rocznicę powrotu Fordonu oraz Bydgoszczy do Macierzy. Mszy św. z udziałem duchowieństwa, przedstawicieli władz i mieszkańców przewodniczył bp Krzysztof Włodarczyk.
Mszę św. z Biskupem Bydgoskim koncelebrowali: dziekan fordoński, prob. par. MBKM ks. prał. Jan Andrzejczak; wicedziekan i proboszcz par. św. Mikołaja ks. kan. Karol Glesmer; prob. par. św. Mateusza ks. kan. Mariusz Kuciński; prob. par. św. Łukasza i św. Rity ks. kan. Mirosław Pstrągowski; prob. par. św. Marka ks. Piotr Pączkowski SDB; ks. kan. Roman Buliński; ks. prał. Edmund Sikorski.
Po Mszy św. na fordońskim Rynku odbył się uroczysty apel i przemówienia przedstawicieli władz. Następnie ulicami Fordonu przy dźwiękach orkiestry przeszedł marsz z wielką Biało-Czerwoną flagą. W przemarszu uczestniczyli m.in. poseł Łukasz Schreiber Sekretarz Stanu do Spraw Parlamentarnych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, wojewoda kujawsko-pomorski Mikołaj Bogdanowicz, biskup bydgoski ks. Krzysztof Włodarczyk, a także uczniowie bydgoskich szkół, harcerze oraz rekonstruktorzy historyczni. Było Wojsko Polskie, ułani w mundurach z epoki, zabytkowe czołgi i armata oraz współczesny sprzęt i uzbrojenie, stoiska, wystawy i wojskowa grochówka.
O godz. 16:30 uroczystości zakończył koncert patriotyczny w wykonaniu Wojskowej Orkiestry z Torunia oraz solistów.
